CẤP CỨU DẠ DÀY-RUỘT SỐ 17
NÔN VÀ MỬA
( NAUSEA AND VOMITING )
BS NGUYỄN VĂN THỊNH
1/
MỬA ? TÔI CÓ THẬT SỰ CẦN ĐỌC BÀI NÀY TRONG KHI CÓ NHIỀU BÀI KHÁC HAY HƠN ?Vâng ! Một trong những sai lầm thông thường và có hại nhất mắc phải ở phòng cấp cứu là cho rằng nôn và mửa là kết quả của viêm dạ dày ruột mà không nghĩ và loại trừ những nguyên nhân nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, mửa là một trong những triệu chứng thông thường nhất khiến bệnh nhân đến phòng cấp cứu.
2/
ĐIỀU GÌ GÂY MỬA ?Động tác mửa là một dộng tác rất phức tạp có liên quan đến một trung tâm mửa ở hành tủy. Trung tâm này có thể bị kích thích bằng 4 cách :
Qua những dây thần kinh phế cơ vị và giao cảm đến từ phúc mạc ; đường dạ dày ruột, mật, và niệu sinh dục ; những cơ quan vùng chậu ; tim ; hầu ; đầu ; và cơ quan tiền đình
Bằng những xung động đến từ những vị trí cao hơn ở hệ thần kinh trung ương
Qua chemoreceptor trigger zone nằm ở sàn não thất tư
Qua hệ tiền đình hay tế bào tiền đình (vestibulocellular) (motion sickness và vài mửa gây nên bởi thuốc)
3/
MỬA TỰ NÓ CÓ THỂ GÂY NÊN NHỮNG BIẾN CHỨNG ?Vâng. Vài trong những biến chứng này đe dọa mạng sống :
Mất nước nặng
Kiềm chuyển hóa (metabolic alkalosis)
Thiếu hụt chất điện giải nặng (đặc biệt các ion sodium, potassium, và chloride)
Hít dịch vào phổi (pulmonary aspiration)
Xuất huyết thực quản hay dạ dày
Thủng hay rách thực quản (Mallory-Weiss tear)
4/
LIỆT KÊ NHỮNG RỐI LOẠN DẠ DÀY RUỘT THÔNG THƯỜNG GÂY MỬA ?Viêm dạ dày-ruột
Tắc lối ra của dạ dày (gastric outlet obstruction).
U dịch dạ dày (gastric retention)
Viêm dạ dày do rượu (alcoholic gastritis).
Viêm tụy tạng
Viêm gan
Tắc ruột non
Ruột thừa viêm
Viêm túi mật.
5/
CÓ NHỮNG NGUYÊN NHÂN DẠ DÀY-RUỘT GÂY MỬA Ở TRẺ EM ?Vâng, đặc biệt là trong năm đầu. Những nguyên nhân này gồm có tít dạ dày-ruột (gastrointestinal atresia), malrotation, xoắn ruột (volvulus), bệnh Hirschsprung, hồi lưu dạ dày thực quản, hẹp môn vị (pyloris stenosis), lồng ruột, và thoát vị bẹn.
6/
KỂ NHỮNG NGUYÊN NHÂN THÔNG THƯỜNG GÂY MỬA KHÁC VỚI NHỮNG RỐI LOẠN DẠ DÀY-RUỘTNhiễm trùng
Viêm phổi
Viêm màng não
Sepsis
Rối loạn chuyển hóa
Diabetic ketoacidosis
Urê
huyết (uremia)
Tăng canxi-huyết (hypercalcemia)
Ngộ độc :
Digoxin
Theophyllin
Aspirin
Sắt
Thần kinh
Tràn dịch màng não (hydrocephalus)
Phù não
Sỏi thận
Xoắn buồng trứng hay tinh hoàn
Thai nghén
Vỡ thai lạc chỗ
Viêm mê cung
Thiếu máu cục bộ cơ tim
7/
TÍNH CHẤT CỦA CHẤT MỬA CÓ THỂ GIÚP CHẤN ĐOÁN KHÔNG ?Đôi khi, đặc biệt với các rối loạn dạ dày ruột. Trong viêm dạ dày cấp tính (acute gastritis), chất mửa thường là chất chứa trong dạ dày, trộn lẫn với một ít mật. Trong cơn đau quặn gan hay thận (biliary or ureteral colic), chất mửa thường là mật.Trong choáng giao cảm (sympathetic shock) (xoắn cấp tính cơ quan trong bụng hay hố chậu), bệnh nhân thường nôn nhưng mửa chỉ một ít mà thôi. Trong tắc ruột, đặc điểm của chất mửa thay đổi, trước hết là chất chứa trong dạ dày, rồi thì chất mật, sau đó tiến triển thành chất phân nâu, triệu chứng đặc hiệu của tắc ruột non.
8/
TÔI CÒN CẦN PHẢI HỎI BỆNH NHÂN GÌ NỮA KHÔNG ?Những dấu hiệu và triệu chứng liên kết, như đau, sốt, thói quen trung đại tiện. Hãy nghĩ đến viêm gan hay tắc mật khi có triệu chứng hoàng đản (jaundice). Luôn luôn nhớ rằng viêm dạ dày ruột ít có khả năng nếu không có tiêu chảy đi kèm.
Sự liên hệ giữa mửa và các bữa ăn. Mửa chẳng bao lâu sau bữa ăn thường do tắc lối ra dạ dày (gastric outlet obstruction) do bệnh loét dạ dày-tá tràng. Mửa xảy ra sau một bữa ăn nhiều mỡ thường do viêm túi mật (cholecystitis). Mửa thức ăn đã được ăn hơn 6 giờ trước đó được thấy trong ứ dịch dạ dày (gastric retention).
9/
TÔI PHẢI TÌM KIẾM GÌ KHI THĂM KHÁM VẬT LÝ ?Thăm khám vật lý có ích nhưng có thể không đáng tin cậy. Hãy tìm kiếm những dấu hiệu mất nước, đặc biệt ở trẻ em. Hãy kiểm tra nhu động ruột, gia tăng trong viêm dạ dày ruột và vắng mặt trong tắc hay nhiễm trùng bụng nghiêm trọng. Nhạy cảm đau bụng (abdominal tenderness) có thể hiện diện trong nhiều rối loạn, nhưng một cái bụng cứng khi sờ chỉ đó là viêm phúc mạc, một cấp cứu ngoại khoa. Các phụ nữ ở lứa tuổi sinh sản bị mửa và đau bụng hay đau vùng hố chậu đòi hỏi khám âm đạo. Luôn luôn nhớ khám thần kinh.
11/
KHI NÀO CẦN CHỤP X QUANG ?Điều này phải được phán đoán theo từng trường hợp. Chụp X quang bụng thường không đặc hiệu nhưng có thể cho thấy khí tự do trong trường hợp thủng một cơ quan rỗng hay ruột bị giãn do tắc. Một phim ngực có thể hữu ích trong những trường hợp mửa kéo dài để loại bỏ hít dịch (aspiration) hay tràn khí trung thất. Viêm phổi thùy với kích thích cơ hoành có thể gây nên mửa với đau bụng và vài triệu chứng hô hấp.
12/
TÔI ĐIỀU TRỊ BỆNH NHÂN MỬA NHƯ THẾ NÀO ?Luôn luôn nhớ bảo vệ đường hô hấp. Những bệnh nhân với trạng thái tâm thần bị biến đổi nên được đặt nằm nghiêng để tránh hít dịch.
Tiêm truyền dịch bằng đường tĩnh mạch được chỉ định để bù dịch ; normal saline hay dung dịch lactated Ringer được ưa thích hơn
13/
TÔI NÊN SỬ DỤNG NHỮNG LOẠI THUỐC NÀO ?Các thuốc chống mửaBS NGUYỄN VĂN THỊNH (14/12/2012)
Reference : Emergency Medicine Secrets
Nguồn : lynn_ly (diendanykhoa)