Xét nghiệm công thức máu (CTM) là một trong những xét nghiệm được thực hiện nhiều nhất. CTM là xét nghiệm dùng để tính số lượng tế bào của máu. Các phép tính được thực hiện bởi một loại máy đặc biệt có khả năng phân tích những thành phần khác nhau của máu trong vòng chưa đến một phút.

Phần quan trọng cần chú ý trong CTM là số lượng các tế bào bạch cầu, hồng cầu và tiểu cầu trong máu.

Cách thực hiện

Xét nghiệm công thức máu được thực hiện bằng cách lấy một vài millilit máu (1 hay 2 muỗng trà) trực tiếp từ bệnh nhân. Việc này có thể được thực hiện ở nhiều nơi bao gồm: phòng mạch tư, phòng xét nghiệm và bệnh viện. Da sẽ được sát trùng bằng gòn có tẩm alcol, sau đó nhân viên y tế sẽ đâm kim xuyên qua vùng da đã được sát trùng để đưa vào tĩnh mạch của bệnh nhân (những tĩnh mạch có thể thấy được từ phía bên ngoài da). Sau đó máu sẽ được rút ra, đi qua kim vào ống tiêm rồi đưa vào lọ thủy tinh rồi gửi đến phòng xét nghiệm để được phân tích.

Những thành phần của công thức máu

Công thức máu liệt kê nhiều giá trị quan trọng. Thông thường thì nó bao gồm những giá trị sau:

WBC: white blood cell - số lượng bạch cầu (hoặc leukocyte count)
Các thành phần của bạch cầu
RBC: red blood cell - số lượng hồng cầu (hoặc erythrocyte count)
Hct: hematocrit
Hb (hay Hbg): hemoglobin.
MCV: Mean corpuscular volume - thể tích hồng cầu trung bình
MCH: Mean corpuscular hemoglobin - giá trị hemoglobin trung bình
MCHC : mean corpuscular hemoglobin concentration - nồng độ hemoglobin trung bình
RDW: red cell distribution width - độ phân bố về kích thước của hồng cầu.
PLC: platelet count - số lượng tiểu cầu
MPV: mean platelet volume - thể tích trung bình của tiểu cầu.
Các giá trị của công thức máu

Các giá trị của công thức máu thông thường bao gồm:

WBC: số lượng bạch cầu trong một thể tích máu. Giá trị bình thường thay đổi nhẹ tùy theo từng phòng xét nghiệm nhưng thông thường nằm ở khoảng từ 4.300 đến 10.800 tế bào mỗi mm khối (mm3), tương đương với số lượng bạch cầu tính theo đơn vị quốc tế (IU - International unit) là 4.3 đến 10.8 x 109 tế bào trong mỗi lít.
Thành phần bạch cầu: bạch cầu bao gồm một số loại khác nhau được phân biệt dựa theo kích thước và hình dạng của chúng bao gồm bạch cầu hạt, lymphocyte, monocyte, bạch cầu ái toan (eosinophil) và bạch cầu ái kiềm (basophil). Máy đếm các thành phần bạch cầu tự động có khả năng tính toán các thành phần của bạch cầu theo phần trăm. Ngoài ra, các thành phần này cũng có thể được đếm dưới kính hiển vi bởi một kỹ thuật viên đã được huấn luyện hoặc bởi một bác sĩ.
RBC: số lượng hồng cầu trong một thể tích máu. Giá trị bình thường thay đổi nhẹ tùy theo từng phòng xét nghiệm nhưng thường nằm trong khoảng từ 4.2 đến 5.9 triệu tế bào/cm3, tương đương với số lượng hồng cầu tính theo đơn vị quốc tế (IU - International unit) là 4.2 đến 5.9 x 1012 tế bào trong mỗi lít. Hồng cầu là loại tế bào có nhều nhất trong máu và mỗi người có hàng triệu tế bào bên trong máu tuần hoàn. Chúng nhỏ hơn bạch cầu nhưng lớn hơn tiểu cầu.
Hb - Hemoglobin: lượng hemoglobin có trong một thể tích máu. Hemoglobin là một loại phân tử protein có trong hồng cầu chuyên chở oxy và tạo màu đỏ cho hồng cầu. Giá trị bình thường của hemoglobin thay đổi tùy theo giới tính và nằm trong khoảng từ 13 đến 18 g/dl ở nam giới và 12 đến 16 g/dl đối với nữ giới (tính theo đơn vị quốc tế là 8.1 - 11.2 millimole/l đối với nam và 7.4 - 9.9 millimole/l đối với nữ).
Hct - Hematocrit: là tỷ lệ thể tích hồng cầu trên thể tích máu toàn bộ. Giá trị bình thường của Hct thay đổi tùy thuộc vào giới tính và nằm trong khoảng từ 45 - 52% đối với nam và 37 - 48% đối với nữ. Hct thường được đo bằng cách quay tròn ống xét nghiệm có chứa mẫu máu để làm cho các tế bào hồng cầu bị đẩy xuống phía dưới đáy ống nghiệm.
MCV: là thể tích trung bình của hồng cầu, giá trị này được lấy từ Hct và số lượng hồng cầu. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 80 - 100 femtoliter (1 femtoliter = 1/1triệu lít).
MCH: là số lượng trung bình của hemoglobin có trong một hồng cầu trung bình. Giá trị này được tính bằng cách đo hemoglobin và số lượng hồng cầu. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 27 đến 32 picogram.
MCHC: là nồng độ trung bình của hemoglobin có trong một thể tích máu cho sẵn được tính bằng cách đo giá trị của hemoglobin và hematocrit. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 32 - 36%.
RDW: đo độ thay đổi của kích thước và hình dạng hồng cầu. Giá trị này càng cao có nghĩa là kích thước của hồng cầu thay đổi càng nhiều. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 11-15.
PLC: số lượng tiểu cầu trong một thể tích máu nhất định. Tiểu cầu không phải là một tế bào hoàn chỉnh mà thật chất là những mảnh vỡ của những tế bào chất (một thành phần của tế bào không chứa nhân hoặc thân của tế bào) từ những tế bào được tìm thấy trong tủy xương được gọi là megakaryocyte. Tiểu cầu đóng vai trò sống còn trong quá trình đông máu. Giá trị bình thường thay đổi nhẹ giữa các phòng thí nghiệm và nằm trong khoảng từ 150.000 - 400.000/cm3 (150 - 400 x 109/liter).
MPV: kích thước trung bình của tiểu cầu trong một thể tích máu.
Chức năng của các loại tế bào máu

Các tế bào trong máu (bạch cầu, hồng cầu, và tiểu cầu) có những chức năng riêng biệt. Bạch cầu là thành phần cơ bản của hệ thống miễn dịch và giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng. Mỗi một thành phần của bạch cầu đóng một vai trò khác nhau trong hệ miễn dịch.

Hồng cầu đóng vai trò cơ bản trong vận chuyển oxy đến toàn bộ cách tế bào trong cơ thể để giúp chúng có thể thực hiện tốt chức năng của mình. Phân tử hemoglobin trong hồng cầu là phương tiện chuyên chở oxy. Tiểu cầu là một thành phần của hệ thống đông máu của cơ thể giúp ngăn ngừa chảy máu.

Công dụng của xét nghiệm công thức máu

Bác sĩ có thể cho bệnh nhân làm công thức máu bởi nhiều lý do. Có thể đây là một phần của cuộc khám sức khỏe định kỳ hoặc dùng để tầm soát, hoặc là một xét nghiệm dùng để theo dõi một số biện pháp điều trị nào đó. Nó cũng có thể được thực hiện để đánh giá dựa trên các triệu chứng của bệnh nhân.

Chẳng hạn như số lượng bạch cầu tăng có thể là dấu hiệu báo động có một tình trạng nhiễm trùng ở đâu đó trong cơ thể, hoặc ít gặp hơn, đó có thể là dấu hiệu của một bệnh ác tính nào đó. Số lượng bạch cầu giảm có thể gợi ý một bất thường về tủy xương hoặc liên quan đến một số thuốc điểu trị, chẳng hạn như các thuốc hóa trị. Bác sĩ cũng có thể cho thử công thức máu để theo dõi đáp ứng điều trị đối với những bệnh nhiễm trùng. Những thành phần của bạch cầu cũng có những chức năng riêng biệt và sự thay đổi của chúng cũng có thể cung cấp một chút manh mối gợi ý đến một tình trạng bệnh nào đó.

Số lương hồng cầu giảm hay hemoglobin giảm có thể gợi ý đến một tình trạng thiếu máu do nhiều nguyên nhân khác nhau. Những nguyên nhân gây tăng số lượng hồng cầu hay hemoglobin có thể xảy ra bao gồm những bệnh về tủy xương hoặc khi nồng độ oxy trong máu giảm.

Số lượng tiểu cầu giảm có thể là do chảy máu kéo dài hoặc do một số bệnh khác. Ngược lại, số lượng tiểu cầu tăng có thể gợi ý đến một bất thường của tủy xương hoặc một tình trạng viêm nặng.