CHIẾC ỐNG NGHE

Gần hai trăm năm nay, chiếc ống nghe - một dụng cụ chẩn đoán đơn sơ mà tin cậy - đã đi cùng thầy thuốc trong công việc khám chữa bệnh hàng ngày. Và chiếc ống nghe, như chiếc gậy Aesculapius thời cổ đại, trở thành một biểu tượng của nền y học hiện đại.

Mùa thu năm 1816 là một thời khắc đáng nhớ: Laennec sáng chế chiếc ống nghe thô sơ đầu tiên trong lịch sử y học. Sự ra đời của chiếc ống nghe được chép thành một giai thoại thú vị. Buổi sáng mùa thu năm ấy, trên đường vội vã đến bệnh viện, Laennec chợt thấy những đứa trẻ đùa nghịch với những cây gỗ dài: một nhóm thì gõ vào đầu này của cây gỗ, một nhóm thì áp tai vào đầu kia lắng nghe những âm thanh vọng lại và cùng nhau cười khúc khích. Và cũng buổi sáng hôm ấy, Laennec khám cho một thiếu nữ mắc bệnh tim. Trước một thiếu nữ bẽn lẽn, Laennec ngại ngùng khi định áp tai vào lồng ngực nghe tiếng tim đập – một phương pháp có từ thời Hippocrates. Ngập ngừng trong giây lát, đột nhiên Laennec nhớ đến trò chơi của nhóm trẻ sáng nay, ông vội cuộn tấm bìa thành một ống giấy dài, một đầu đặt vào lồng ngực người bệnh, còn đầu kia áp vào tai mình. Thật lạ lùng, tiếng tim nghe đập rõ ràng hơn. Và Laennec vừa giữ được khoảng một khoảng cách với người bệnh vừa tạo ra chiếc ống nghe thô sơ đầu tiên trong lịch sử y học.

Ngay từ khi ra đời, chiếc ống nghe không gây được sự chú ý của giới thầy thuốc và phải chờ một thời gian mới được người bệnh chấp nhận. Thầy thuốc thì thận trọng trước một phương pháp mà mình chưa có kỹ năng sử dụng thuần thục còn người bệnh thì e ngại rằng nỗi niềm rất đỗi riêng tư của mình “được” thầy thuốc thấu hiểu hết. Thế nhưng, chỉ vài chục năm sau, chiếc ông nghe gắn liền với hình ảnh người thầy thuốc, chiếm một vị thế đặc biệt trong lâm sàng: một phương pháp để lắng nghe người bệnh.

Hạn chế chủ yếu của chiếc ống nghe là giá trị chẩn đoán của nó phụ thuộc quá nhiều vào kỹ năng và kinh nghiệm của thầy thuốc. Và thầy thuốc ý thức được rằng dựa vào nhận định chủ quan của chính mình không thể nào đi đến một chẩn đoán thuyết phục. Hơn thế nữa, bản thân thầy thuốc còn ý thức rằng các khiếu kiện liên quan đến các biến cố xảy ra trong quá trình chữa trị đều được phán xét dựa vào các bằng chứng khách quan từ các kỹ thuật hiện đại. Chiếc ống nghe, một thời được xem là tiêu chuẩn vàng trên lâm sàng, giờ đây không được các thầy thuốc tin cậy tuyệt đối nữa. Chiếc ống nghe, một thời được các thầy thuốc dùng nghe tiếng tim, âm phế bào… một cách tự tin, giờ đây có người quàng trên cổ một cách lơ đễnh, thậm chí có người không dựa vào nó nữa.

Bước sang thế kỷ XX, hàng loạt kỹ thuật hiện đại ra đời cung cấp những dữ liệu khách quan và chi tiết hơn, giúp chẩn đoán chính xác và điều trị hợp lý hơn. Chẳng hạn, siêu âm khẳng định tràn dịch màng ngoài tim chắc chắn hơn, chụp X-quang lồng ngực đánh giá tình trạng tràn dịch màng phổi hơn tốt hơn. Tuy nhiên, chính điều này lại là một rào cản trong mối quan hệ giữa thầy thuốc và người bệnh bởi lẽ các thầy thuốc có khuynh hướng tập trung vào các dữ liệu khách quan và ít lưu tâm đến những trải nghiệm ốm đau mà người bệnh mô tả qua các từ ngữ. Tiếng nói của người bệnh rơi vào quên lãng. Người bệnh không còn nhiều cơ hội trò chuyện với thầy thuốc. Thầy thuốc không nhận ra những mong chờ chính đáng từ người bệnh.

Cùng với chiếc áo choàng trắng, chiếc ống nghe là biểu tượng của nền y học hiện đại. Hơn thế nữa, nó còn mang trong mình một chút hồn điệu của nghề y: kết hợp kỹ năng của con người với kỹ thuật hiện đại xác định nỗi đau mà người bệnh gánh chịu. Chiếc ống nghe ra đời từ ý định tạo một khoảng cách giữa thầy thuốc và người bệnh nhưng giờ đây nó trở thành công cụ lý tưởng gắn kết thầy thuốc với người bệnh trong quá trình chữa trị. Chính vì vậy, thầy thuốc có thể đặt chiếc ống nghe lên ngực người bệnh lâu hơn một chút so với yêu cầu thực tế lâm sàng. Động tác đơn giản này là một “khoa học và nghệ thuật” của y học: lắng nghe những ngôn ngữ bí ẩn của cơ thể cũng như những trải nghiệm ốm đau của người bệnh. Đây chính là cuộc đối thoại không lời giữa thầy thuốc và người bệnh.

Chiếc ống nghe, một dụng cụ chẩn đoán đơn sơ mà tin cậy, vẫn tiếp tục đi cùng thầy thuốc trong công việc khám chữa bệnh hàng ngày.